ಪಂಪಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ!

ಶಿವಮಂದಿರಸಮ ವನಸುಂದರ ಸುಮಶೃಂಗಾರದ ಗಿರಿಶೃಂಗಕೆ ಬಾ;
ಬಾ ಫಾಲ್ಗುಣ ರವಿ ದರ್ಶನಕೆ!
ಕುವೆಂಪು ಅವರ ಸೂರ್ಯೋದಯ ವರ್ಣನೆಯ ಈ ಗೀತೆಯ ಸಾಲುಗಳನ್ನು ವೀಣೆಯ ನಿನಾದದೊಂದಿಗೆ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದರೆ ರೋಮಾಂಚನವಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದೊಂದು ಪದಗಳೂ ಸೂರ್ಯೋದಯದ ವರ್ಣದೋಕುಳಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಡುತ್ತವೆ. ಸೂರ್ಯೋದಯದ ವರ್ಣವೈಭವಕೆ ಮಾರುಹೋಗದ ಕವಿಗಳೇ ಇಲ್ಲ. ಕನ್ನಡದ ಎಲ್ಲಾ ಕವಿಗಳು ಒಂದಿಲ್ಲೊಂದು ಸಮಯದಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯೋದಯದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದವರೆ; ಬರೆದವರೆ! ಅಂತೆಯೇ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನೂ ಕವಿಗಳು ಬಿಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯೋದಯದ ಸೌಂದರ್ಯದ ವರ್ಣನೆಯಂತೆ ಬಣ್ಣನೆಗಿಳಿಯದೆ ಗಹನವಾದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ಒಂದು ಸಾರ್ಥಕ ಉಪಮೆಯಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿರುವುದೇ ಹೆಚ್ಚು.
ಮೊನ್ನೆ ಪಂಪಭಾರತದ ದ್ವಿತೀಯಾಶ್ವಾಸದ ೮೬ನೇ ಪದ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಪಂಪ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ಒಂದು ಕಾವ್ಯಸತ್ಯವನ್ನು ಮುಂಗಾಣ್ಕೆಯಾಗಿ ಸಹೃದಯ ಓದುಗನಿಗೆ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿಸಲು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿರುವದು ಗಮನಕ್ಕೆ ಬಂತು. ಆಗ ಗುರುಗಳಾದ ಡಾ.ಕೆ.ಆರ್.ಗಣೇಶ ಅವರು ‘ಪಂಪಭಾರತದಲ್ಲೇ ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಸೂಯಾಸ್ತವನ್ನು ಪಂಪ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ರನ್ನ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸರೂ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ’ ಎಂದಿದ್ದರು.
ನಾನೂ ಈ ಮೂರೂ ಕವಿಗಳ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತಮಯದ ಸನ್ನಿವೇಶ ಬರುವ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಓದಿದಾಗ, ಆ ಕವಿಗಳ ದರ್ಶನ ನನಗೆ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯಾಯಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪಂಪಭಾರತದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧದ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಆಯಾಯ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಪಂಪ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಆ ಪದ್ಯಗಳ ಓದು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂತೋಷವನ್ನುಂಟು ಮಾಡಿತು. ಆ ಸಂತೋಷವನ್ನು ನನ್ನ ಓದುಗ ಮಿತ್ರರೊಂದಿಗೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಬಯಸುತ್ತೇನೆ.
ಪಂಪಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಸೂರ್ಯಸ್ತದ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ನೋಡೋಣ. ಕೌರವರ ಮತ್ತು ಪಾಂಡವರ ಶಸ್ತ್ರವಿದ್ಯೆಯ ಪ್ರದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಏರ್ಪಾಟಾಗಿದ್ದ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜುನನಿಗೆ ಎದುರಾಗಿ ಕರ್ಣ ಬಂದು ನಿಂತಾಗ ದುರ್ಯೋಧನನೊಬ್ಬನನ್ನುಳಿದು ಮಿಕ್ಕವರೆಲ್ಲಾ ಸೂತನೆಂದು ಛೇಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ದುರ್ಯೋಧನ ಆತನಿಗೆ ಅಂಗರಾಜ್ಯದ ಅಧಿಪತಿಯನ್ನಾಗಿ ವೈಭವದಿಂದ ಪಟ್ಟವನ್ನು ಕಟ್ಟುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಆ ದಿನದ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ ಕವಿಗೆ ಹೀಗೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ಇಂತು ಸುಯೋಧನಂ ನಿನಗೆ ಮಾಡಿದ ರಾಜ್ಯವಿಭೂತಿಗುಂತೆ ಮುಯ್ವಾಂತು ಇರದಿರ್
ಗುಣಾರ್ಣವನಿನ್ ಅಸ್ತಮಯಕ್ಕಿದು ಸಾಲ್ಗುಂ ಈಗಳ್ ಎಂಬಂತೆವೊಲ್
ಅಂದು ಮುಂದಱದು ತನ್ನ ಮಗಂಗೆ ಸಮಂತು ಬುದ್ಧಿವೇೞ್ವಂತೆವೊಲ್
ಅತ್ತಲ್ ಅಸ್ತಗಿರಿಯಂ ಮಱೆಗೊಂಡುದು ಸೂರ್ಯಮಂಡಲಂ
[‘ಹೀಗೆ ದುರ್ಯೋಧನನು ಮಾಡಿದ ರಾಜ್ಯವೈಭವಕ್ಕೆ ಸುಮ್ಮನೆ ಉಬ್ಬಿಹೋಗಬೇಡ. ಗುಣಾರ್ಣವ(ಅರ್ಜುನ)ನಿಂದ ನೀನು ಸಾಯುವುದಕ್ಕೆ ಈಗ ಇಷ್ಟೇ ಸಾಕು’ ಎಂದು ಸೂರ್ಯನು ಮುಂದೆ ಕರ್ಣನಿಗಾಗುವುದನ್ನು ಇಂದೇ ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಬುದ್ಧಿ ಹೇಳುವ ಹಾಗೆ ಅಸ್ತಮಯನಾದನು.]
ಕರ್ಣ ಸೂರ್ಯನ ಮಗ. ತನ್ನ ಮಗ ದುರ್ಯೋಧನನ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಮಾಡಿರುವುದು ಒಳ್ಳೆಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲ. ಅದರಿಂದಾಗಿ ಮುಂದೆ ಆತ ಅರ್ಜುನನಿಂದ ಹತನಾಗಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಸತ್ಯವನ್ನು ಬಲ್ಲ ಸೂರ್ಯ, ಈಗ ನಾನು ಅಸ್ತಂಗತನಾಗುತ್ತಿರುವ ಹಾಗೆ ನೀನೂ ಅಸ್ತಂಗತನಾಗುತ್ತೀಯೇ ಎನ್ನುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಮಿಸಿಬಿಡುತ್ತಾನೆ. ಆ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತಮಯವು ಕರ್ಣನಿಗೆ ಸದ್ಬುದ್ಧಿಯನ್ನುಂಟು ಮಾಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು; ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಮುಂದೆ ಕರ್ಣನೂ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಮಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಕವಿಯ ಆಶಯ!
ಮುಂದೆ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಭೀಷ್ಮ ಮತ್ತು ಶ್ವೇತ (ವಿರಾಟನ ಮಗ ಹಾಗೂ ಉತ್ತರನ ಅಣ್ಣ) ಇವರ ನಡುವೆ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಆಗ ಶಿವಸ್ವರೂಪಿಯಾದ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಧರಿಸಿ, ರಣಭಯಂಕರನಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಶ್ವೇತನನ್ನು ಕಂಡು ಭೀಷ್ಮನು ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಅದನ್ನು ಗೌರವಿಸಿ ಶಿವಸ್ವರೂಪಿ ಬಿಲ್ಲನ್ನು ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಇಟ್ಟು ಬೇರೊಂದು ಶಕ್ತ್ಯಾಯುಧವನ್ನು ಭೀಷ್ಮನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅದನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದ ಭೀಷ್ಮ ಶ್ವೇತನ ಕತ್ತನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕುತ್ತಾನೆ. ಅದೇ ವೇಳೆಗೆ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತಮಿಸುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಕವಿ
ಶ್ವೇತನ ಬೀರಮನ್
ಉಪಮಾತೀತಮನ್
ಈ ಧರೆಗೆ ನೆಗೞೆ ನೆಗೞ್ದುದನ್
ಇದನಾಂ ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಅಱಪುವೆನ್
ಎಂಬ ಈ ತೆಱದೊಳೆ ದಿನಪನ್ ಅಪರಜಲನಿಧಿಗಿೞದಂ
[‘ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದು ಹೋಲಿಕೆಗೂ ಮೀರಿದ್ದ ಈ ಶ್ವೇತನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನಾನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೂ ತಿಳಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎನ್ನುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನು ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಇಳಿದನು] ಎಂದು ಆ ದಿನದ ಯುದ್ಧಸಮಾಪ್ತಿವಾಕ್ಯವನ್ನು ನುಡಿಯುತ್ತಾನೆ.
ಮಾರನೆಯ ದಿನ ಭೀಷ್ಮನಿಗೆ ಸ್ವತಃ ಅರ್ಜುನನೇ ಎದುರಾಗಿ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಅವರಿಬ್ಬರ ನಡುವಿನ ಯುದ್ಧ ಭಯಂಕರವಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಭೀಷ್ಮನ ಕೋಪಕ್ಕೆ ದೇವತೆಗಳೇ ಭಯಗೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಆಗ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ಸಮಯ. ಆಗ ಕವಿ
ಎನ್ನುಮನ್ ಅಸುರಾರಿಯ ಪಿಡಿವುನ್ನತ
ಕರಚಕ್ರಂ ಎಂದು ಭೀಷ್ಮಂ ತಱಗುಂ
ಮುನ್ನಂ ಅಡಂಗುವೆನ್ ಎಂಬವೊಲ್
ಅನ್ನೆಗಂ ಅಸ್ತಾಚಳಸ್ಥನಾದಂ ದಿನಪಂ
[‘ನನ್ನನ್ನು ಕೃಷ್ಣನು ಹಿಡಿಯುವ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಚಕ್ರವೆಂದೇ ಭೀಷ್ಮನು ತರಿದುಹಾಕುತ್ತಾನೆ. ಮೊದಲೇ ಮರೆಯಾಗುತ್ತೇನೆ’ ಎನ್ನುವ ಹಾಗೆ ಸೂರ್ಯನು ಅಸ್ತಾಚಲದಲ್ಲಿ ಅಸ್ತವಾದನು] ಎಂದು ಉದ್ಗರಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಭೀಷ್ಮನ ಪರಾಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಸ್ವತಃ ಕೃಷ್ಣನೇ ಚಿಂತಾಕ್ರಾಮತನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ. ಕೃಷ್ಣನ ಸಮೇತ ಅರ್ಜುನನ ಕುದುರೆಯನ್ನು ಇನ್ನೂರು ಗಜ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಭೀಷ್ಮ ತಳ್ಳಿರುತ್ತಾನೆ. ಅಂತಹ ಭೀಷ್ಮನು ಕೋಪದಿಂದ ನನ್ನನ್ನೇ(ಸೂರ್ಯನನ್ನೇ) ಕೃಷ್ಣ ಹಿಡಿದಿರುವ ಚಕ್ರವೆಂದು ಭಾವಿಸಿ ಪುಡಿಮಾಡಿಬಿಟ್ಟರೆ ಎಂಬ ಭಯ ಸೂರ್ಯನಿಗಾಗುತ್ತದೆ. ಬೇಗ ಮರೆಯಾಗಿಬಿಡುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಆತ ಅಸ್ತಂಗತನಾಗುತ್ತಾನಂತೆ!
ಮುಂದೆ ಭೀಷ್ಮನು ಶರಶಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ ಮೊದಲ ದಿನದ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ ಪಂಪನಿಗೆ ಹೀಗೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ನೆರೆದ ವಿರೋಧಿನಾಯಕರನ್
ಆಹವದೊಳ್ ತಱದು ಒಟ್ಟಲ್ ಒಂದಿದ ಒಡ್ಡು ಉರುಳ್ವಿನಂ
ಆ ಗುಣಾರ್ಣವನ್ ಅಡುರ್ತಿಱದಲ್ಲಿ ಸಿಡಿಲ್ದ ನೆತ್ತರೊಳ್ ಪೊರೆದು
ನಿರಂತರಂ ಪೊಲಸು ನಾಱುವ ಮೆಯ್ಯನೆ ಕರ್ಚಲೆಂದು
ಚೆಚ್ಚರಂ ಅಪರಾಂಬುರಾಶಿಗಿೞವಂತೆ ಇೞದಂ ಕಮಳೈಕಬಾಂಧವಂ
[ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದ ಶತ್ರುನಾಯಕರನ್ನು ತರಿದು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ರಾಶಿ ಮಾಡಲು ಸೇರಿದ್ದ ಆ ಸೈನ್ಯದ ರಾಶಿಯು ಉರುಳುವಂತೆ ಅರ್ಜುನನು ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಬಂದು ಇರಿದಾಗ ಸಿಡಿದ ರಕ್ತದಿಂದ ಲೇಪನಗೊಂಡು, ಯಾವಾಗಲೂ ದುರ್ನಾತ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ತನ್ನ ಶರೀರವನ್ನು ತೊಳೆಯಬೇಕೆಂದು ಸೂರ್ಯನು ಜಾಗ್ರತೆಯಾಗಿ ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಇಳಿದನೋ ಎಂಬಂತೆ ಸೂರ್ಯನು ಮುಳುಗಿದನು.]
ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಡಿಯುವುದು ಹರಿಯುವುದು ಕೆಂಪು ರಕ್ತ. ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವಾಗುವಾಗ ಪಶ್ಚಿಮದ ಬಣ್ಣ ಕೆಂಪು. ಆ ಸೂರ್ಯನ ಕೆಂಪಿಗೆ ಕಾರಣ ಅರ್ಜುನ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಇರಿಯುವಾಗ ಮೇಲೆ ಚಿಮ್ಮಿದ ರಕ್ತ. ಅದು ಸೂರ್ಯನಿಗೂ ತಗುಲಿಬಿಟ್ಟಿದೆ! ಆ ಕೆಂಪನ್ನು ತೊಳೆದುಕೊಳ್ಳಲೋ ಎಂಬಂತೆ ಸೂರ್ಯ ಕಡಲಿಗಿಳಿಯುತ್ತಾನೆ!
ಮುಂದೆ ಅರ್ಜುನನು ಅಭಿಮನ್ಯುವಿನ ಸಾವಿಗೆ ಪ್ರತಿಕಾರವೆಂಬಂತೆ ಸೈಂಧವನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದಾಗ ಅದು ಆಕಾಶಾಭಿಮುಖವಾಗಿ ಹಾರುತ್ತದೆ. ಅದೇ ವೇಳೆಗೆ ಸೂರ್ಯನು ಮುಳುಗುವುದರಲ್ಲಿದ್ದ. ಅದು ಕವಿಗೆ ಹೀಗೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ತೆಗೆನೆಱೆದೂಱಕೊಂಡಿಸೆ,
ಶಿರಂ ಪರಿದತ್ತ ವಿಯತ್ತಳಂಬರಂ ನೆಗೆದೊಡೆ,
ರಾಹು ಬಾಯ್ದೆಱೆದು ನುಂಗಲೆ ಬಂದಪುದೆಂಬ ಶಂಕೆಂದಗಿದು
ದಿನೇಶನ್ ಅಸ್ತಗಿರಿಯಂ ಮಱೆಗೊಂಡನ್ .......
[ಅರ್ಜುನನು ಬಾಣವನ್ನು ದೀರ್ಘವಾಗಿ ಕಿವಿಯವರೆಗೂ ಸೆಳೆದು ಬಲವಾಗಿ ಅದುಮಿಕೊಂಡು ಹೊಡೆಯಲು, ಸೈಂಧವನ ತಲೆಯು ಕತ್ತರಿಸಿ ಆಕಾಶದೆಡೆ ಹಾರಲು, ರಾಹುಗ್ರಹವು ಬಾಯಿ ತೆರೆದುಕೊಂಡು ನುಂಗಲು ಬಂದಿದೆಯೋ ಎನ್ನುವ ಭಯದಿಂದ ಸೂರ್ಯನು ಹೆದರಿ ಅಸ್ತಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದನು.]
ದಿನಚರಿಯ ಮುಗಿಸಿ ಹೊರಡುವುದರಲ್ಲಿದ್ದ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಹಾರಿ ತನ್ನತ್ತ ಬರುತ್ತಿರುವ ಸೈಂದವನ ತಲೆ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ರಾಹುಗ್ರಹದಂತೆ ಕಂಡಿತು ಎಂಬ ಪಂಪನ ಕಲ್ಪನೆ ಮಹತ್ತರವಾದದ್ದು. ಇಲ್ಲಿ ಸೈಂಧವ ಅಧರ್ಮದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಆತನ ತಲೆ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಹಿಡಿದು ಕತ್ತಲನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವ ರಾಹುವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿತ್ತು ಎಂಬುದು ಪಂಪನ ಮಹಾಕವಿಪ್ರತಿಭೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.
ದ್ರೋಣಾಚಾರ್ಯನು ಸತ್ತ ನಂತರ ಅಶ್ವತ್ತಾಮನು ನಾರಾಯಣಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಕೃಷ್ಣನ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಎಲ್ಲರೂ ಅದಕ್ಕೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಅಪಾಯದಿಂದ ಪಾರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಆ ದಿನದ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ಕವಿ-
ಕವಿದೆರಡುಂ ಪತಾಕಿನಿಗಳಾಗಡುಂ
ಎನ್ನನೆ ಸಕ್ಕಿ ಮಾಡಿ ಕಾದುವುದಱನ್
ಇಲ್ಲಿ ಸತ್ತ ಅರಸುಮಕ್ಕಳ ಪಾಪಂ ಇದೆಲ್ಲಂ ಎನ್ನನ್ ಎಯ್ದುವುದು
ಉಪವಾಸದಿಂ ಜಪದಿನ್ ಆನ್ ಅದನ್ ಓಡಿಸಿ ಶುದ್ಧನ್ ಅಪ್ಪೆನ್
ಎಂಬವೊಲ್ ಅಪರಾಂಬುರಾಶಿಗಿೞದಂ ನಳಿನೀವರಜೀವಿತೇಶ್ವರಂ
[‘ಎರಡು ಸೈನ್ಯಗಳೂ ಮೇಲೆಬಿದ್ದು ಯಾವಾಗಲೂ ನನ್ನನ್ನೇ ಸಾಕ್ಷಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ಯುದ್ಧಮಾಡುವುದರಿಂದ, ಸತ್ತ ರಾಜಕುಮಾರರ ಈ ಪಾಪವೆಲ್ಲ ನನ್ನನ್ನೇ ಸೇರುವುದು. ಆ ಪಾಪವನ್ನು ಉಪವಾಸದಿಂದಲೂ ಜಪದಿಂದಲೂ ಓಡಿಸಿ ಶುದ್ಧನಾಗುತ್ತೇನೆ’ ಎನ್ನುವ ಹಾಗೆ ಸೂರ್ಯನು ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರಕ್ಕಿಳಿದನು.]
ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಸೂರ್ಯನೇ ಸಾಕ್ಷಿ. ಯುದ್ಧದಂತಹ ಪಾಪಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿರುವುದು ಪಾಪದ ಕೆಲಸ! ಅಂತಹ ಪಾಪವನ್ನು ಸೂರ್ಯ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಇಚ್ಛಿಸಿದ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆ ನವೀನತರನಾಗಿದೆ.

ಸೂರ್ಯನ ಮಗನಾದ ಕರ್ಣನ ಸಾವಿನ ದಿನದ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ ಹೇಗಿತ್ತು? ‘ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಯಾರನ್ನಾದರು ನೆನಯುವುದಾದರೆ ಕರ್ಣನನ್ನು ನೆನೆ’ ಎಂದು ಹಾಡಿದ ಪಂಪ ಆ ಸನ್ನಿವೇಶವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ನಿಭಾಯಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಕರ್ಣ ಸತ್ತಾಗ,
ಪೞುಗೆಯನ್ ಉಡುಗಿ
ರಥಮಂ ಪೆೞವನನ್ ಎಸಗಲ್ಕೆವೇೞ್ದು
ಸುತಶೋಕದ ಪೊಂಪುೞಯೊಳ್ ಮೆಯ್ಯಱಯದೆ
ನೀರಿೞವಂತೆವೊಲ್ ಇೞದನ್ ಅಪರಜಳಧಿಗೆ ದಿನಪಂ
[ಬಾವುಟವನ್ನು ಇಳಿಸಿ ಹೆಳವನಾದ ಅರುಣನನ್ನು ತೇರನ್ನು ನಡೆಸುವಂತೆ ಹೇಳಿ ಪುತ್ರಶೋಕದ ಆಧಿಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನು ಜ್ಞಾನಶೂನ್ಯನಾಗಿ (ಸತ್ತವರಿಗೆ) ಸ್ನಾನಮಾಡುವ ಹಾಗೆ ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಇಳಿದನು.]
ಪುತ್ರಶೋಕ ನಿರಂತರಂ ಎಂಬ ಮಾತಿದೆ. ಅದು ಸ್ವತಃ ಸೂರ್ಯನಿಗೂ ತಪ್ಪಿದ್ದಲ್ಲ! ಏಕೆಂದರೆ ಕಾವ್ಯ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ ಒಂದು ಮಾನವ ನಿರ್ಮಿತ ಪಾತ್ರ ಮಾತ್ರ. ಮಾನವನ ಅಳತೆಯನ್ನು ಆತನೂ ಮೀರಲಾರ!
ದುರ್ಯೋಧನ ಭೀಷ್ಮನ ಆಣತಿಯಂತೆ ವೈಶಂಪಾಯನ ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದನ್ನು ಪಂಪ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸಿದ್ದಾನೆ.
ಸಮಸ್ತಭೂವಳಯಮಂ ನಿಜ ತೇಜದಿನ್ ಬೆಳಗಿ
ಆಂತ ದೈತ್ಯರಂ ತಳವೆಳಗಾಗೆ ಕಾದಿ
ಚಳಿತೆಯ್ದಿ ಬೞಲ್ದು
ಅಪರಾಂಬುರಾಶಿಯೊಳ್ ಮುೞುಗುವ ತೀವ್ರದೀಧಿತಿವೊಲ್
ಆ ಕೊಳದೊಳ್ ಫಣಿರಾಜಕೇತನಂ ಮುೞುಗಿದನ್
ಆರ್ಗಂ ಏಂ? ಬಿದಿಯ ಕಟ್ಟಿದುದಂ ಕಳೆಯಲ್ಕೆ ತೀರ್ಗುಮೇ!?
[ಸಮಸ್ತ ಭೂಮಂಡಲವನ್ನೂ ತನ್ನ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಗೊಳಿಸಿ ಬಳಲಿ ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗುವ ಸೂರ್ಯನ ಹಾಗೆ ತನಗೆ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ತಲೆಕೀಳಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಿ (ಕೊನೆಗೆ ತಾನು) ಕಾಂತಿಹೀನನಾಗಿ ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ದುರ್ಯೋಧನನು ಆ ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದನು, ಎಂದ ಮೇಲೆ ಯಾರಿಗಾದರೇನು? ವಿಧಿಯು ಕಟ್ಟಿಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಕಳೆಯುವುದಕ್ಕೆ ತೀರುತ್ತದೆಯೇ!?]
ಜಗತ್ತಿಗೇ ಬೆಳಕ್ಕನು ಕೊಡುವ ಸೂರ್ಯ ಪಶ್ಚಿಮಾಂಬುದಿಯಲ್ಲಿ ಇಳಿದರೆ, ಶತ್ರುರಾಜರಿಗೆ ಸಿಂಹಸ್ವಪ್ನವಾಗಿದ್ದ ದುರ್ಯೋಧನ ವೈಶಂಪಾಯನ ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ಇಳಿಯುತ್ತಾನೆ! ವಿಧಿ ನೆಯ್ದಿರುವ ಬಲೆಯಿಂದ ಯಾರಿಗೂ ಬಿಡುಗಡೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಸಮಸ್ತ ಜಗತ್ತನ್ನು ತನ್ನ ಬೆಳಕಿನಿಂದ ಬೆಳಗುವ, ಶಾಖದಿಂದ ಸಲಹುವ ಸ್ವತಃ ಸೂರ್ಯನೇ ವಿಧಿಯ ವಶನಾಗಿರುವಾಗ ಉಳಿದಿರುವ ಪಾಡೇನು? ಎಂಬುದು ಕವಿಯ ಆಶಯ.
ತೊಡೆ ಮುರಿದುಕೊಂಡು ಬಿದ್ದಿದ್ದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಬಳಿ ಬಂದ ಅಶ್ವತ್ಥಾಮ ಕೋಪೋದ್ರಿಕ್ತನಾಗಿ ಪಾಂಡವರ ತಲೆಗಳನ್ನು ಕಡಿದು ತುರುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ಹೊರಡುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ಕವಿ
ಮಗನ ಅೞಲೊಳ್ ಕರಂ ಮಱುಗುತಿರ್ಪಿನಂ
ಎನ್ನ ತನೂಜನ ಆಳ್ವ ಸಾಮಿಗಂ
ಅೞವಾಗೆ ಶೋಕರಸಂ ಇರ್ಮಡಿಸಿತ್ತು ಜಳಪ್ರವೇಶಂ
ಇಲ್ಲಿಗೆ ಪದನೆಂದು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ವಾರಿಜನಾಥನ್
ಅನಾಥನಾಗಿ ತೊಟ್ಟಗೆ ಮುೞುಪಂತೆವೋಲ್
ಮುೞುಗಿದಂ ಕಡುಕೆಯ್ದಪರಾಂಬುರಾಶಿಯೊಳ್
[‘ನಾನು ನನ್ನ ಮಗನ ಮರಣದುಃಖದಿಂದಲೇ ವಿಶೇಷ ದುಃಖಪಡುತ್ತಿರಲು, ನನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಆಳುವ ಸ್ವಾಮಿಯೂ ನಾಶವಾಗಲು ಶೋಕರಸ ಇಮ್ಮಡಿಯಾಗಿದೆ. ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾದುದು’ ಎಂದು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಸೂರ್ಯನು ಅನಾಥನಾಗಿ ತೊಟ್ಟನೆ ಮುಳುಗುವ ಹಾಗೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಮುಳುಗಿದನು].
ಕರ್ಣನ ಸ್ವಾಮಿ ದುರ್ಯೋಧನ. ಮಗನಾದ ಕರ್ಣನ ಸಾವಿನ ದುಃಖವೇ ಇನ್ನೂ ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಆರದಿರುವಾಗ, ಆತನ ಮಗನ ಸ್ವಾಮಿಯಾದ ದುರ್ಯೋಧನನಿಗಾದ ಪಾಡನ್ನು ನೋಡಿ ಸೂರ್ಯನೇ ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಬಹುಶಃ ಕರ್ಣನೇನಾದರು ದುರ್ಯೋಧನನ ಈ ರೀತಿಯ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ನೋಡಿದ್ದರೆ! ಅದನ್ನು ಊಹಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಕಷ್ಟ. ಆದರೆ ಆತನ ತಂದೆಯಾಗಿ ಸೂರ್ಯ ಪರಿತಪಿಸುವುದು ಕರ್ಣನ ಸ್ವಾಮಿಭಕ್ತಿಯ ಔನ್ಯತ್ಯಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿದೆ.
ಇಡೀ ಮಹಾಭಾರತವನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಕಾವ್ಯರಚನೆ ಮಾಡಿದ ರನ್ನಕವಿಯು ದುರ್ಯೋಧನನ ಅವಸಾನವನ್ನು ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ಹೋಲಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಮುಕ್ತಾಯ ಮಾಡಿದ್ದಾನೆ.
ಪಂಕಜಮುಮ್
ಸುಹೃದ್ ವದನ ಪಂಕಜಮುಮ್ ಮುಗಿವನ್ನಮ್
ಉಗ್ರ ತೇಜಂ ಕಿಡುತಿರ್ಪಿನಂ
ನಿಜ ಕರಂಗಳನ್ ಅಂದು ಉಡುಗುತ್ತುಮಿರ್ಪ
ಚಕ್ರಾಂಕಮ್ ಅಗಲ್ವಿನಂ
ಕ್ರಮದಿನ್ ಅಂಬರಮಂ ಬಿಸುಟು
ಉರ್ವಿಗೆ ಅಂಧಕಾರಂ ಕವಿತರ್ಪಿನಂ
ಕುರುಕುಲಾರ್ಕನುಮ್
ಅರ್ಕನುಮ್ ಅಸ್ತಮೆಯ್ದಿದರ್!
[ತಾವರೆಯೂ,
ಮಿತ್ರವರ್ಗದವರ ಮುಖತಾವರೆಯೂ,
ಸೂರ್ಯನ ಉಗ್ರ ತೇಜಸ್ಸೂ,
ದುರ್ಯೋಧನನ ಭೂಜಬಲವೂ - ಕುಗ್ಗುತ್ತಿರಲು,
ಚಕ್ರವಾಕ ಪಕ್ಷಿಗಳೂ
ತನಗೆ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ - ಅಗಲುತ್ತಿರಲು,
ಕ್ರಮವಾಗಿ
ಸೂರ್ಯನು ಆಕಾಶವನ್ನೂ
ದುಯೋಧನನು ದೇಹವೆಂಬ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನೂ
ಬಿಟ್ಟು,
ಭೂಲೋಕಕ್ಕೆಲ್ಲಾ ಕತ್ತಲು ಕವಿಯುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ
ಸೂರ್ಯನೂ ಅಸ್ತಮಿಸಿದನು!
ಕುರುಕುಲದ ಸೂರ್ಯ(ದುರ್ಯೋಧನ)ನೂ ಅಸ್ತಮಿಸಿದನು!]
ಕುಮಾರವ್ಯಾಸಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭೀಷ್ಮ ಶರಶಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿರುವಾಗ ಪಾಂಡವ ಮತ್ತು ಕೌರವರು ಬಂದು ನೋಡಿಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. ಆ ದಿನದ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತ ಹೇಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಒಂದೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ
"ಪಡುವಣಶೈಲ ವಿಪುಳಸ್ತಂಭದೀಪಿಕೆಯಂತೆ ರವಿ ಮೆಱೆದ"
ಎಂದು ಕೈವಾರಿಸಿಬಿಡುತ್ತಾನೆ. ಶರಶಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಭೀಷ್ಮರನ್ನು ದಾಯಾದಿಗಳೇನೋ ಬಂದು ವಿಚಾರಿಸಿಕೊಂಡರು. ಹೋದರು. ಆದರೆ ಭೀಷ್ಮರ ಜೊತೆಗೆ ಯಾರು? ಕವಿಯ ಮನಸ್ಸು ಕಳವಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆಗ ಪಶ್ಚಿಮಾದ್ರಿಯ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ದೀಪದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ ಸೂರ್ಯ ಕವಿಗೆ ಕಾಣುತ್ತಾನೆ. ಭೀಷ್ಮನ ಬಳಿ ಒಂದು ದೀಪವಾದರೂ ಬೇಡವೆ? ಅದಕ್ಕೆ ಕವಿ ಆ ಸೂರ್ಯನನ್ನೇ ದೀಪವನ್ನಾಗಿಸಿ, ಪಶ್ಚಿಮಾದ್ರಿಯನ್ನೇ ದೀಪಸ್ತಂಭವಾಗಿಸಿ ಆ ವೀರನ ಜೊತೆಗಿರಿಸಿ ಸಮಾಧಾನ ಪಡುತ್ತಾನೆ!
ಕರ್ಣಾವಸಾನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪಂಪನಂತೆ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನೂ ಸೂರ್ಯಾಸ್ತವನ್ನು ರೂಪಕವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಕೌರವನ ಕಡೆಯವರು ಕರ್ಣನ ಕಳೇಬರವನ್ನು ದಂಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ ಸೂರ್ಯ- "ಮಗನು ಪ್ರಾಣವನು ತೆತ್ತನೇ! ಅಕಟಾ!" ಎನ್ನುತ್ತಾ ಚಿಂತಾರಂಗದಲ್ಲಿ ಅಂಬುಜಮಿತ್ರನು ಪರವಶವಾಗಿ ಕಡಲತ್ತ ಹಾಯ್ದನು; ಅಂಬರವನ್ನು ತೊರೆದುಬಿಟ್ಟನು" ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ. ಮುಂದುವರೆದು,
ದ್ಯುಮಣಿ ಕರ್ಣದ್ಯುಮಣಿಯೊಡನೆ ಅಸ್ತಮಿಸೆ
ಕಮಲಿನಿ ಕೌರವನ ಮುಖಕಮಲ ಬಾಡಿತು
ತಿಮಿರ ಹೆಚ್ಚಿತು ಶೋಕತಮದೊಡನೆ
ಅಮಳ ಚಕ್ರಾಂಗಕ್ಕೆ ಭೂಪೋತ್ತಮನ ವಿಜಯಾಂಗನೆಗೆ
ಅಗಲಿಕೆ ಸಮನಿಸಿತು
[ಸೂರ್ಯನು ಕರ್ಣಸೂರ್ಯನೂಂದಿಗೆ ಅಸ್ತಮಿಸಿದ್ದರಿಂದ, ಕಮಲವು ಕೌರವನ ಮುಖಕಮಲದೊಂದಿಗೆ ಬಾಡಿತು! ಕತ್ತಲಿನ ಜೊತೆಗೆ ಶೋಕವೆಂಬ ಕತ್ತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು! ಅಮಳಚಕ್ರಾಂಗಕ್ಕೂ ವಿಜಯಾಂಗನೆಗೂ ಅಗಲಿಕೆಯಾಯಿತು]
ಸೂರ್ಯನು ಅಸ್ತಮಿಸುವುದರೊಂದಿಗೆ ಕಮಲದ ಹೂವೂ ಬಾಡುತ್ತದೆ. ಕರ್ಣನೆಂಬ ಸೂರ್ಯ ಅಸ್ತಮಿಸಿದ್ದರಿಂದ ದುರ್ಯೋಧನನ ಮುಖಕಮಲ ಬಾಡಿತು; ಸೂರ್ಯ ಮುಳುಗುವುದರೊಂದಿಗೆ ಕತ್ತಲು ಆವರಿಸುತ್ತದೆ; ಕರ್ಣನೆಂಬ ಸೂರ್ಯ ಮುಳುಗಿದ್ದರಿಂದ ಶೋಕವೆಂಬ ಕತ್ತಲು ಆವರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ರೂಪಕ ಗಮನಸೆಳೆಯುತ್ತದೆ.