ಪತಿಯ ಅಗಲಿಕೆಯಿಂದಾಗಿ ಕೃಷಿಗಿಳಿದು ಗೆದ್ದ ಮಹಿಳೆಯರು

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ವಾರ್ಧಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕುರ್‍ಜಾದಿ ಗ್ರಾಮದ ಒಂದು ಪುಟ್ಟ ಮನೆ. ಅಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಮಹಿಳೆಯರ ಗಹನವಾದ ಮಾತುಕತೆ: ಈ ವರುಷ ಹೊಲದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೆಲ್ಲ ಬೀಜ ಬಿತ್ತಬೇಕು? ಮುಂದಿನ ವರುಷ ಏನೆಲ್ಲ ಬೆಳೆ ಬೆಳೆಯಬೇಕು?

ಅವರು ೪೧ ವರುಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಉಜ್ವಲ ಪೇಟ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ಮೈದುನನ ಪತ್ನಿ ೪೫ ವರುಷದ ಉಷಾ ಪೇಟ್ಕರ್. ಈಗ ಬೇಸಾಯ ಅವರನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿದ್ದರೆ, ಕೆಲವೇ ವರುಷಗಳ ಮುಂಚೆ ಅವರನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿದ್ದು ಪತಿಯ ಅಗಲಿಕೆಯ ದುಃಖ. ಯಾಕೆಂದರೆ, ಅಣ್ಣತಮ್ಮಂದಿರಾದ ಇವರ ಗಂಡಂದಿರು, ತಮ್ಮ ಸಾಲದ ಹೊರೆಯಿಂದ ಪಾರಾಗುವ ದಾರಿ ಕಾಣದೆ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.

ಆಗ ಇವರಿಬ್ಬರ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿಯೂ ಕತ್ತಲು ಕವಿದಿತ್ತು. ಪತಿಯಂದಿರ ಸಾವಿನ ನೋವು, ಜೊತೆಗೆ ಪರ್ವತದಂತಹ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು: ಮಕ್ಕಳ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಪತಿಯಂದಿರ ಸಾಲ ತೀರಿಕೆ - ಇವು ಆಗ ಈ ಮಹಿಳೆಯರ ಆದ್ಯತೆ. ಆದರೆ ಮುಂದಿನ ದಾರಿ ಯಾವುದು?

ತನ್ನ ಪತಿ ಪ್ರಭಾಕರ ೨೦೦೨ರಲ್ಲಿ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡದ್ದನ್ನು ನೆನೆಯುತ್ತ ಉಜ್ವಲ ಕಣ್ಣೀರಾಗುತ್ತಾರೆ, "ಆಗ  ನನ್ನ ಜಗತ್ತೇ ಕುಸಿದು ಬಿತ್ತು. ನನ್ನ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳೂ ಸಣ್ಣವರು. ಹಣದ ವ್ಯವಹಾರ ನನಗೆ ಗೊತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಗಂಡನ ಜಮೀನಿನ ವಿವರಗಳೂ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ಹೊಸದಾಗಿ ಬದುಕು ಆರಂಭಿಸಬೇಕಾಯಿತು."

ಗ್ರಾಮೀಣ ಮಹಿಳೆಯರು ಅತ್ಯಂತ ದಕ್ಷ ಕೆಲಸಗಾರರು ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಂತ್ರಾಲಯ. ಭಾರತದ ಒಟ್ಟು ಆಂತರಿಕ ಉತ್ಪನ್ನ (ಜಿಡಿಪಿ) ದ ಶೇಕಡಾ ೧೬ ಒದಗಿಸುವ ಕೃಷಿ, ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಮಹಿಳಾ ಕೇಂದ್ರಿತವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ದಾರಿ ತೋರುವವರು ಯಾರು?

ಇಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ, ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಪಾತ್ರ ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತವೆ. ಎಂ.ಎಸ್. ಸ್ವಾಮಿನಾಥನ್ ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನದ "ಮಹಿಳಾ ಕಿಸಾನ್ ಸಶಕ್ತೀಕರಣ ಪರಿಯೋಜನೆ" ಅಂತಹ ಒಂದು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ. ಕೃಷಿರಂಗದ ಸಂಕಟದಿಂದ ಕಂಗೆಟ್ಟ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡಲಿಕ್ಕಾಗಿ ೨೦೦೮ರಲ್ಲಿ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಆರಂಭ. ರೈತರ ಸರಣಿ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಯಿಂದ ನಲುಗಿದ ವಿದರ್ಭ ಪ್ರದೇಶದ ವಾರ್ಧಾ ಮತ್ತು ಯವತ್‍ಮಾಲ್ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಜ್ಯಾರಿ. ಸುಸ್ಥಿರ ಕೃಷಿ ಪದ್ಧತಿಗಳ ಮೂಲಕ ಕೃಷಿಕುಟುಂಬಗಳ ಪ್ರಗತಿ  ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಉದ್ದೇಶ. ಮಹಿಳೆಯರ ಸಬಲೀಕರಣದಿಂದಾಗಿ ಮಕ್ಕಳ ಪ್ರಗತಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ.

ಉಜ್ವಲ ಮತ್ತು ಉಷಾ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. (ಅವರಂತೆಯೇ ೫೫ ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ ೮೬ ರೈತ ಮಹಿಳಾ ತಂಡಗಳಲ್ಲಿ ೧,೩೫೪ ಮಹಿಳೆಯರು ಜೊತೆಗೂಡಿದರು.) ಮೂರು ವರುಷಗಳ ನಂತರ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಪ್ರಯೋಜನ ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತಿದೆ. ಸುಮಾರು ೧೦೦ ಮಹಿಳೆಯರು ಸುಸ್ಥಿರ ಕೃಷಿಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಿಂದಾದ ಲಾಭ - ಕೃಷಿಯ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಉಳಿತಾಯ. ಹಾಗೆಯೇ ೨೫೦ ಮಹಿಳೆಯರು ಕೈತೋಟ ಬೆಳೆಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಿಂದಾದ ಅನುಕೂಲ - ಬೇರೆಬೇರೆ ತರಕಾರಿಗಳು ಲಭ್ಯ.

ಎಲ್ಲದಕ್ಕಿಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ, ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬ ಹಾಗೂ ಕೃಷಿ ನಿರ್ವಹಣೆ ಬಗ್ಗೆ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ಈ ಮಹಿಳೆಯರೇ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ತನ್ನ ಮಗಳನ್ನು  ನರ್ಸಿಂಗ್ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಸೇರಿಸಿದ್ದಾಳೆ ಉಜ್ವಲ. ಗಂಡನ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ರೂಪಾಯಿ ಒಂದು ಲಕ್ಷ ಈಗಾಗಲೇ ಮರುಪಾವತಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ತನ್ನ ಐದೆಕ್ರೆ ನೀರಾವರಿ ಹೊಲದಲ್ಲಿ ಹತ್ತಿ, ತೊಗರಿ, ಗೋಧಿ, ಮತ್ತು ಸೋಯಾಬೀನ್ ಬೆಳೆಸುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ.

ಉಷಾ ತನ್ನ ಒಬ್ಬಳು ಮಗಳ ಮದುವೆ ಮಾಡಿದ್ದಾಳೆ. ಇನ್ನೊಬ್ಬಳು ಮಗಳನ್ನು ನರ್ಸಿಂಗ್ ತರಬೇತಿಗೆ ಸೇರಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಅವಳ ಇಬ್ಬರು ಗಂಡುಮಕ್ಕಳೂ ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಫೆಬ್ರವರಿ ೨೦೦೬ರಲ್ಲಿ  ತನ್ನ ಪತಿ ಕವಡೋಜಿ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಾಗ ತತ್ತರಿಸಿದ್ದಳು ಆಕೆ. ಈಗ ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸದಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ, "ನನ್ನ ಗಂಡನ ೧,೬೦,೦೦೦ ರೂಪಾಯಿ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ತೀರಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಈಗ ೨೫,೦೦೦ ರೂಪಾಯಿ ಮಾತ್ರ ಬಾಕಿ."

ಸ್ವಾಮಿನಾಥನ್ ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನವು ಈಗ ಸಮಿತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿ, ಆಗಾಗ ಮಹಿಳೆಯರ ಸಭೆಗಳನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ. ಮಹಿಳೆಯರೊಳಗೆ ಅನುಭವ ವಿನಿಮಯಕ್ಕಾಗಿ ವರುಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಸಮ್ಮೇಳನಗಳನ್ನೂ ನಡೆಸುತ್ತಿದೆ. "ಒಬ್ಬ ಮಹಿಳೆ ಇನ್ನೊಬ್ಬ ಮಹಿಳೆಗೆ ಕಲಿಸುತ್ತಾಳೆ" ಎಂಬುದೇ ಇಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ಸಿನ ಮಂತ್ರ.

ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಯಶಸ್ಸಿನಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿ, ಕೇಂದ್ರ ವಿತ್ತ ಸಚಿವರು ೨೦೧೦ರಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕಿಸಾನ್ ಸಶಕ್ತೀಕರಣ ಪ್ರಾಯೋಜನೆಗೆ ರೂಪಾಯಿ ೧೦೦ ಕೋಟಿ ಧನ ಸಹಾಯ ಒದಗಿಸಿದರು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಂತ್ರಾಲಯವು ಜನವರಿ ೨೦೧೨ರಿಂದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಇಡೀ ದೇಶಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಕೇರಳ, ಬಿಹರ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ೧೦ ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮೂಲಕ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಜ್ಯಾರಿಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ವಿಧವೆಯರು ಹಾಗೂ ದುರ್ಬಲ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದ ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಮಹಿಳೆಯರು ಇಂತಹ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಿಂದಾಗಿ ತಮ್ಮ ಬದುಕನ್ನು ತಾವೇ ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತಾಗಲಿ.