೧೦೦. ಲಲಿತಾ ಸಹಸ್ರನಾಮ ೩೭೨ರಿಂದ ೩೭೫ನೇ ನಾಮಗಳ ವಿವರಣೆ

ಲಲಿತಾ ಸಹಸ್ರನಾಮ ೩೭೨-೩೭೫

Bhakta-mānasa-haṁsikā भक्त-मानस-हंसिका (372)

೩೭೨. ಭಕ್ತ-ಮಾನಸ-ಹಂಸಿಕಾ

         ಈ ನಾಮದೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಕಥೆಯು ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತನಾದ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಕೈಲಾಸ ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ಮಾನಸ ಸರೋವರ ಎನ್ನುವ ಕೊಳವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ. ಆ ಕೊಳದಲ್ಲಿನ ನೀರು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಶುದ್ಧವಾದದ್ದೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯಾಗಿದೆ. ಆ ಕೊಳವು ಇಂದಿಗೂ ಇದೆ. ಹಂಸಗಳು ಯಾವಾಗಲೂ ಶುದ್ಧತೆಯನ್ನು ಬಯಸುತ್ತವೆಯಾದ್ದರಿಂದ ಅವುಗಳು ಈ ಕೊಳದ ಸುತ್ತಲೂ ಗುಂಪುಗೂಡುತ್ತವೆ. ಕೊಳವನ್ನು (ಸರೋವರವನ್ನು) ಮನಸ್ಸಿಗೆ (ಅದು ಯಾವಾಗಲೂ ಪರಿಶುದ್ದವಾಗಿರ ಬೇಕು) ಹೋಲಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹಂಸಗಳನ್ನು (ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಒಂದು ಜೋಡಿ) ಇವುಗಳನ್ನು ಜೀವಾತ್ಮ (ವ್ಯಕ್ತಿಗತ ಆತ್ಮ) ಮತ್ತು ಪರಮಾತ್ಮ (ಪರಬ್ರಹ್ಮ) ಇವನ್ನು ಲಲಿತಾಂಬಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಥೆಯು ಹೇಳುವುದೇನೆಂದರೆ ಪರಬ್ರಹ್ಮಕ್ಕೆ ಶುದ್ಧವಾದ ಮನಸ್ಸೆಂದರೆ ಉತ್ಕಟವಾದ ಬಯಕೆ ಹಾಗಾಗಿ ಅದು ಯಾವಾಗಲೂ ಅಲ್ಲಿಯೇ ನೆಲೆಸಿದ್ದು, ಅದು ಸಾಧಕನಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಂದಲೇ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ನೀಡುತ್ತದೆ. 

          ಸೌಂದರ್ಯ ಲಹರಿಯ ೩೮ನೇ ಸ್ತೋತ್ರವು ಈ ನಾಮದ ಕುರಿತಾಗಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿಕಾಸಗೊಂಡ ಆತ್ಮಗಳನ್ನು ’ಪರಮಹಂಸ’ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ (ತನ್ನ ಎಲ್ಲಾ ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ನಿರಂತರ ಧ್ಯಾನದಿಂದ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಾಧಕ) - ಇದು ಹಂಸಗಳ ಗುಣವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಹಂಸಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಗುಣಗಳಿರುತ್ತವೆ. ನೀರು ಮತ್ತು ಹಾಲನ್ನು ಮಿಶ್ರಣ ಮಾಡಿ ಕೊಟ್ಟಾಗ ಹಂಸಗಳು ಕೇವಲ ಹಾಲನ್ನಷ್ಟೇ ಕುಡಿದು ನೀರನ್ನು ಅದರಲ್ಲಿಯೇ ಉಳಿಸುತ್ತವೆ. ಇದರ ಸಾರಾಂಶವೇನೆಂದರೆ ಒಬ್ಬನು ಕೇವಲ ಒಳ್ಳೆಯ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ, ಕೆಟ್ಟ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಬದಿಗಿರಿಸಬೇಕು; ಈ ಪ್ರಪಂಚವು ಇವೆರಡರ ಮಿಶ್ರಣವಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ. ಹಂಸಗಳ ಕುರಿತಾಗಿ ಮಾತನಾಡಿದಾಗಲೆಲ್ಲಾ ಅವುಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಯಾಗಿಯೇ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ; ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಶ್ರವಣೇಂದ್ರಿಯದ ಕುರಿತಾಗಿ ಹೇಳಿದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ದೃಶ್ಯೇಂದ್ರಿಯದ ಕುರಿತಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಎಲ್ಲಾ ಇಂದ್ರಿಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣು ಮತ್ತು ಕಿವಿಗಳೆರಡೂ ಮೌಲ್ಯಗಳು ನಶಿಸುವಂತಹ (ಕೆಳ ಜಾರುವಂತಹ) ಗಂಭೀರವಾದ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನುಂಟು ಮಾಡಬಲ್ಲವು. ಹಂಸಗಳಂತೆ ಒಬ್ಬರು ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಒಳ್ಳೆಯ ಅಂಶಗಳನ್ನಷ್ಟೇ ಸ್ವೀಕರಿಸಬೇಕು. ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವಿಯನ್ನು ಹಂಸವೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. (೮೧೬ನೇ ನಾಮವು ಮುನಿ ಮಾನಸ ಹಂಸಿಕಾ)

Kāmeśvara-prāna-nāḍī कामेश्वर-प्रान-नाडी (373)

೩೭೩. ಕಾಮೇಶ್ವರ-ಪ್ರಾಣ-ನಾಡೀ

           ದೇವಿಯು ಶಿವನ ಪರಮ ಸ್ವರೂಪವಾದ ಕಾಮೇಶ್ವರನ ಪ್ರಾಣ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಈ ನಾಮವನ್ನು ವೇದಗಳಿಂದ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಶ್ರೀ ರುದ್ರಮ್ ಹೇಳುತ್ತದೆ (ಯಜುರ್ವೇದ ೪.೫.೧೦), "ಓಹ್ಞ್, ರುದ್ರಾ! ಯಾವುದು ಪರಮ ಪವಿತ್ರವಾದ "ಶಕ್ತಿ"ಯ ಸ್ವರೂಪದೊಂದಿಗೆ ಪವಿತ್ರವಾಗಿದೆಯೋ ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ಒಳಿತುಂಟು ಮಾಡುವುದಾಗಿಯೋ ಆ ನಿನ್ನ ಪವಿತ್ರವಾದ ರೂಪವನ್ನು ನಾವು ಆವಾಹಿಸುತ್ತೇವೆ".

           ಸೌಂದರ್ಯ ಲಹರಿಯೂ (ಸ್ತೋತ್ರ ೨೮) ಸಹ ಶಿವನನ್ನು ಸುಸ್ಥಿರವಾಗಿಸುವಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಕುರಿತಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಶಿವನು ಸಮುದ್ರ ಮಥನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಭಯಂಕರವಾದ ಕಾಲಕೂಟ ವಿಷವನ್ನು ನುಂಗಿದ. ದೇವಿಯ ಕಿವಿಯ ಆಭರಣಗಳ ಮಹಾತ್ಮ್ಯೆಯಿಂದ ಶಿವನು ಆ ಕಾಲಕೂಟ ವಿಷದ ಪರಿಣಾಮಗಳಿಂದ ಪಾರಾದ. ಇಲ್ಲಿ ನಾವು ತಿಳಿಯ ಬೇಕಾದದ್ದೇನೆಂದರೆ, ನಿತ್ಯ ನಿರಂತರನಾದ ಶಿವನು ಶಕ್ತಿಯ ಸಹಾಯವಿಲ್ಲದೆ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲನಾಗಿರಲಾರ ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ಮಾಯೆಯಿಂದಾಗಿ ಇಂದಿನ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವಿಯನ್ನು ಶಿವನ ಪ್ರಾಣ ಶಕ್ತಿಯೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.

Kṛtajñā कृतज्ञा (374)

೩೭೪. ಕೃತಜ್ಞಾ

         ದೇವಿಯು ಈ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸಮಸ್ತ ಆಗು ಹೋಗುಗಳ ಕುರಿತಾದ ವಿಷಯದ ಅರಿವುಳ್ಳವಳಾಗಿದ್ದಾಳೆ (ಕೃತ+ಜ್ಞಾ=ಕೃತಜ್ಞಾ ಅಂದರೆ ಮಾಡಿದ ಎಲ್ಲಾ ಕಾರ್ಯಗಳ ಅರಿವು). ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರು, ‘ಯಾರೂ ಇದನ್ನು ಕೇಳಲಾರರು ಅಥವಾ ನೋಡಲಾರರು’ ಎಂದುಕೊಳ್ಳುವ (ಹಿಂದೆ ಚರ್ಚಿಸಲಾದ ಎರಡು ಹಂಸಗಳ ಕುರಿತಾಗಿ ಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ) ರಹಸ್ಯವಾದದ್ದು ಅಥವಾ ವ್ಯಕ್ತಿಗತವಾದದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನು ಅಧಿಗಮಿಸುವ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಆಕೆಯು ಹೊಂದಿದ್ದಾಳೆ.

        ನಮ್ಮ ಸಮಸ್ತ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೂ ಒಂಭತ್ತು ಸಾಕ್ಷಿಗಳಿದ್ದಾರೆ. ಅವೆಂದರೆ, ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರ, ಮರಣ ದೇವತೆಯಾದ ಯಮ, ಕಾಲ (ಸಮಯ) ಮತ್ತು ಪಂಚಭೂತಗಳಾದ ಆಕಾಶ, ವಾಯು, ಅಗ್ನಿ, ನಿರುತ್ ಮತ್ತು ಭೂಮಿ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಒಂಭತ್ತು ವಸ್ತುಗಳು ಶಕ್ತಿಯ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿವೆಯಾದ್ದರಿಂದ ಆಕೆಯು ಸಮಸ್ತ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಕಾರ್ಯಕಲಾಪಗಳಿಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಈ ನಾಮವನ್ನು "ದೇವಿಯು ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಕೊಡುವವಳಾಗಿದ್ದಾಳೆ" ಎಂದೂ ಸಹ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಬಹುದು. ಇದನ್ನೇ ಇನ್ನೊಂದು ವಿಧದಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಯಾವಾಗ ಒಬ್ಬನು ಯಾವುದೇ ಫಲಾಪೇಕ್ಷೆಯಿಲ್ಲದೆ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾನೆಯೋ, ಅವನ ನಿಃಸ್ವಾರ್ಥ ಗುಣದಿಂದ ದೇವಿಯು ಪ್ರಸನ್ನಳಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಪರಮೋನ್ನತ ಜ್ಞಾನವನ್ನು (ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನವನ್ನು) ಕರುಣಿಸುತ್ತಾಳೆ. ವಿಷ್ಣು ಸಹಸ್ರನಾಮದ ೮೨ನೇ ನಾಮವು ಕೃತಜ್ಞಃ ಆಗಿದೆ.

           ಛಾಂದೋಗ್ಯ ಉಪನಿಷತ್ತು (೪.೩.೮) ಹೇಳುತ್ತದೆ, “ಪ್ರಾಣ, ಮಾತು, ಕಣ್ಣುಗಳು, ಕಿವಿಗಳು ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸು - ಈ ಐದು ನಮ್ಮ ಭೌತಿಕ ಆತ್ಮವನ್ನು (ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ) ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದರೆ, ನಮ್ಮನ್ನು ಸುತ್ತುವರಿದಿರುವ ಆಕಾಶ, ಅಗ್ನಿ, ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ನೀರು ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ (ಆಧಿದೈವಿಕ). ಈ ಹತ್ತೂ ವಸ್ತುಗಳು ಕೃತಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪಗಡೆಯ ದಾಳಗಳಾಗಿವೆ. ಈ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಆಧಿದೈವಿಕ ಎರಡೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಈ ಪ್ರಪಂಚವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವುದರಿಂದ ಅವನ್ನು ವಿರಾಟ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ (ವಿರಾಟ್ ಎಂದರೆ ಸಮಸ್ತ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಸ್ಥೂಲ ಕಾಯಗಳ ಕಟ್ಟೆಂದು ಭಾವಿಸಲ್ಪಡುವ ವಸ್ತುವಿನೊಳಗೆ ಇರುವವನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುವ ಪರಮ ಮೇಧಾವಿ). ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಆದಿಭೌತಿಕ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

         ಛಾಂದೋಗ್ಯ ಉಪನಿಷತ್ತಿನ (೪.೧.೪) ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ ಕೃತಜ್ಞಾ ಎನ್ನುವುದು ಯಾವ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಇತರರು ಮಾಡಿದ ಎಲ್ಲಾ ಒಳ್ಳೆಯ ಕೃತ್ಯಗಳನ್ನು ತನ್ನೊಳಗೆ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರುತ್ತಾನೆಯೋ ಅವನು. ಅವನು ಈ ಪ್ರಪಂಚದ ಸಮಸ್ತ ಒಳ್ಳೆಯ ವಸ್ತುಗಳ ಒಟ್ಟು ಮೊತ್ತವಾಗಿದ್ದಾನೆ.

Kāma-pūjitā काम-पूजिता (375)

೩೭೫. ಕಾಮ-ಪೂಜಿತಾ

           ದೇವಿಯು ಪ್ರೇಮದ ಅಧಿದೇವತೆಯಾದ ಮನ್ಮಥನಿಂದ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಾಳೆ. ಇದಕ್ಕೂ ಮುಂಚೆ ಹನ್ನೆರಡು ದೇವ-ದೇವಿಯರು, ಋಷಿ-ಮುನಿಗಳಿಂದ ದೇವಿಯು ಪರಮೋನ್ನತ ಪಂಚದಶೀ ಮಂತ್ರದ ಮೂಲಕ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಾಳೆನ್ನುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇವೆ ಆ ಹನ್ನೆರಡರಲ್ಲಿ ಮನ್ಮಥನೂ ಒಬ್ಬನು (೨೩೯ನೇ ನಾಮದ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ನೋಡಿ). ಮನ್ಮಥನನ್ನು ಕಾಮನೆಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಮನ್ಮಥನ ಪೂಜೆಯಿಂದಾಗಿ ದೇವಿಯು ಕಾಮ-ಪೂಜಿತಾ ಆಗಿದ್ದಾಳೆ. ೫೮೬ನೇ ನಾಮವು ಕಾಮ-ಸೇವಿತಾ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ.

           ಈ ನಾಮಕ್ಕೆ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಧವಾದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವೂ ಇದೆ. ಶಕ್ತಿ ಆರಾಧನೆಯಲ್ಲಿ ಪುಣ್ಯ ಸ್ಥಳಗಳೆಂದು ೫೧ ಪವಿತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ (ಶಕ್ತಿ ಪೀಠಗಳ) ಕುರಿತಾದ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಆದರೆ ಅದು ಆಂತರಿಕವಾಗಿರುವ ನಾಲ್ಕು ಸ್ಥಳಗಳ ಕುರಿತಾದ ಉಲ್ಲೇಖವಾಗಿದೆ, ಅವೆಂದರೆ, ಕಾಮಗಿರಿ ಪೀಠ (ಈ ನಾಮ), ಪೂರ್ಣಗಿರಿ ಪೀಠ (ಮುಂದಿನ ನಾಮ), ಜಾಲಂಧರ ಪೀಠ (ನಾಮ ೩೭೮) ಮತ್ತು ಓಢಾಣ್ಯ ಪೀಠ (ನಾಮ ೩೭೯) ಇವು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಮೂಲಾಧಾರ, ಮಣಿಪೂರಕ, ಅನಾಹತ ಮತ್ತು ವಿಶುದ್ಧ ಚಕ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ. ಶಬ್ದವು ಮೂಲಾಧಾರದಲ್ಲಿ ರೂಪಗೊಂಡು ಮಾರ್ಪಾಟುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿ ವಿಶುದ್ಧ ಚಕ್ರದ ಮೂಲಕ ಮಾತಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಮೇಲೆ ಹೆಸರಿಸಿರುವ ನಾಲ್ಕು ಪೀಠಗಳು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಪರಾ, ಪಶ್ಯಂತೀ, ಮಧ್ಯಮಾ ಮತ್ತು ವೈಖರೀ ಇವುಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ. ಇದರ ಕುರಿತು ೩೬೬ರಿಂದ ೩೭೧ನೇ ನಾಮಗಳ ಚರ್ಚೆಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಮೊದಲೇ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.

******

        ವಿ.ಸೂ.:  ಈ ಲೇಖನವು ಶ್ರೀಯುತ ವಿ. ರವಿಯವರಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟ LALITHA SAHASRANAMAM 372-375 http://www.manblunde... ಎನ್ನುವ ಆಂಗ್ಲ ಲೇಖನದ ಅನುವಾದದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ಈ ಮಾಲಿಕೆಯನ್ನು ಅವರ ಒಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನು ಪಡೆದು ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ.