ಆರು ಸಾಲಿನ ಷಟ್ಪದಿಯಲ್ಲೂ ಇಷ್ಟೊಂದು ಬಗೆಯ ಚೆಲುವೆ!?

ಈ ಷಟ್ಪದಿಗೆ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಇತಿಹಾಸವಿದೆ! ಕನ್ನಡ ದೇಸಿ ಛಂದಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತ್ರಿಪದಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಅತ್ಯಂತ ಜನಪ್ರಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಇದು. ಆದರೆ ತ್ರಿಪದಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಕಾವ್ಯಗಳು ಈ ಷಟ್ಪದಿ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಬಂದಿವೆ.

ದೇಸಿ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಮುಖ್ಯ ಲಕ್ಷಣದಂತೆ ಷಟ್ಪದಿಯೂ ಅಂಶ ಛಂದಸ್ಸೇ ಆಗಿತ್ತು. ಬ್ರಹ್ಮ, ವಿಷ್ಣು, ರುದ್ರ ಎಂದು ಮೂರು ಬಗೆಯ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದೇ ಅಂಶ ಛಂದಸ್ಸು. ಅಂಶ ಷಟ್ಪದಿಯ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆ:

ವಿ ವಿ               

ವಿ ವಿ               

ವಿ ವಿ ರು           

ವಿ ವಿ               

ವಿ ವಿ               

ವಿ ವಿ ರು           

ಅದುಪರ/ಮಾಸ್ಪದ

ಮದುಪುಣ್ಯ/ಸಂಪದ

ಮದುಮಹಾ/ಭ್ಯುದಯವಿ/ಲಾಸಾವಾಸಂ

ಅದುದಿಬ್ಯಂ/ಮದುಸೇಬ್ಯ

ಮದುಸೌಮ್ಯ/ಮದುರಮ್ಯ

ಮದುಸುಖಾ/ಧಾರಸಂ/ಸಾರಸಾರಂ

ಸುಮಾರು ಹನ್ನೆರಡನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಉಂಟಾದ ದೇಸಿ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಪುರುಜ್ಜೀವನ ಮತ್ತು ನವೀಕರಣದ ಫಲವಾಗಿ ತ್ರಿಪದಿಯಂತೆಯೇ ಷಟ್ಪದಿಯೂ ಮಾತ್ರಗಣಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿತು. ಅಕ್ಷರಬಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮಾತ್ರಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನೇ ಆದರಿಸುವಂತಾಯಿಯತು. ಲಘುವಿಗೆ ಒಂದಾ ಮಾತ್ರೆ, ಗುರುವಿಗೆ ಎರಡು ಮಾತ್ರೆ ಲೆಕ್ಕ.

ಆದರೆ ಈ ಮಾತ್ರಾಷಟ್ಪದಿಯಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಕ್ರಾಂತಿಯೇ ಆಗಿಹೋಯಿತು. ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಆರು ವಿಧಗಳು ಬೆಳೆದು ಬಂದವು. ಒಂದೇ ಮಾತ್ರೆಯ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಾದರೂ ಅವುಗಳ ಲಯ, ಸೊಗಸು ಅದ್ಭುತವಾದುದ್ದು. ಕೆಳಗೆ ಕೊಟ್ಟಿರುವ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ಓದಿಕೊಳ್ಳುವಾಗ ಹಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಾಗ ಅವುಗಳ ಲಯದ ವ್ಯತ್ಯಾಸ, ಸೊಗಸು ನಿಮಗೇ ಮನದಟ್ಟಾಗುತ್ತದೆ.

ಶರ ಷಟ್ಪದಿ

4 4                         

4 4                          

4 4 4  ಗುರು              

4 4                          

4 4                           

4 4 4 ಗುರು

ಈಶನ/ಕರುಣೆಯ

ನಾಶಿಸು/ವಿನಯದಿ

ದಾಸನ/ಹಾಗೆಯೆ/ನೀಮನ/ವೇ

ಕ್ಲೇಶದ/ವಿಧವಿಧ

ಪಾಶವ/ಹರಿದು ವಿ

ಲಾಸದಿ/ಸತ್ಯವ/ತಿಳಿಮನ/ವೇ

ಕುಸುಮ ಷಟ್ಪದಿ

5 5                       

5 5                       

5 5 5 ಗುರು            

5 5                       

5 5                       

5 5 5 ಗುರು

ಅವರವರ/ದರುಶನಕೆ

ಅವರವರ/ವೇಷದಲಿ

ಅವರವರಿ/ಗೆಲ್ಲ ಗುರು/ನೀನೊಬ್ಬ/ನೆ

ಅವರವರ/ಭಾವಕ್ಕೆ

ಅವರವರ/ಪೂಜೆಗಂ

ಅವರವರಿ/ಗೆಲ್ಲ ಶಿವ/ನೀನೊಬ್ಬ/ನೆ

ಭೋಗ ಷಟ್ಪದಿ

3 3 3 3                  

3 3 3 3                  

3 3 3 3 3 3 ಗುರು    

3 3 3 3                   

3 3 3 3                   

3 3 3 3 3 3 ಗುರು             

ಮೆರೆಯು/ತಿದ್ದ/ಭಾಗ್ಯ/ವೆಲ್ಲ

ಹರಿದು/ಹೋಯಿ/ತೆನುತ/ತಿರುಕ

ಮರಳಿ/ನಾಚಿ/ಹೋಗು/ತಿದ್ದ/ಮರುಳ/ನಂತೆಯೇ

ಧರೆಯ/ಭೋಗ/ವನ್ನು/ಮೆಚ್ಚಿ

ಪರವ/ಮರೆತು/ಕೆಡಲು/ಬೇಡ

ಧರೆಯ/ಭೋಗ/ಕನಸಿ/ನಂತೆ/ಕೇಳು/ಮಾನ/ವಾ

ಭಾಮಿನಿ ಷಟ್ಪದಿ

3 4 3 4                 

3 4 3 4                 

3 4 3 4 3 4 ಗುರು  

3 4 3 4                 

3 4 3 4                  

3 4 3 4 3 4 ಗುರು    

ಇಳಿದು/ಬಂದಳು/ವರ್ಷೆ/ಯಂದದಿ/

ಒಲಿದು/ಬಂದಳು/ನಲ್ಲೆ/ಯಂದದಿ/

ತೊಳೆಯ/ಬಂದಳು/ಮನದ/ಕಲ್ಮಶ/ಹರಿಯ/ಮೆರೆಸಲು/ತಾ

ನಿಳೆಯ/ರೂಪದಿ/ಸಹನೆ/ಯಿಂದಾ/

ಕಳೆಯ/ಬಂದಳು/ಮೋಹ/ಮತ್ಸರ/

ಗಳನು/ಭಾಮಿನಿ/ನಾರ/ಣಪ್ಪನಿ/ಗೊಲಿದ/ಳಿಂದುಮು/ಖೀ

ಪರಿವರ್ಧಿನಿ ಷಟ್ಪದಿ

4 4 4 4

4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 ಗುರು

4 4 4 4

4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 ಗುರು 

ಸ್ಮರ ರಾ/ಜ್ಯದ ಮೈ/ಸಿರಿ ಶೃಂ/ಗಾರದ

ಶರನಿಧಿ/ರತಿ ನಾ/ಟ್ಯದ ರಂ/ಗ ಸ್ಥಳ

ವಿರಹದ/ನೆಲೆವೀ/ಡೋಪರ/ಕೂರಾ/ಟದ ಕೊಸ/ರಿನ ಗೊ/ತ್ತು

ಸರಸರ/ಸಂತವ/ಣಿಯ ಮನೆ/ಸುಗ್ಗಿಯ

ಪುರವಾ/ಗರ ಭೂ/ಪಾಲಯ/ವಪ್ಪಂ

ತಿರೆಪೇ/ಳಿದನಮ/ರುಕವನು/ದೇಪಮ/ಹೀಪತಿ/ಕನ್ನಡಿ/ಸಿ

ವಾರ್ಧಕ ಷಟ್ಪದಿ

5 5 5 5

5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 ಗುರು

5 5 5 5

5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 ಗುರು

ಪುರದಪು/ಣ್ಯಂಪುರುಷ/ರೂಪಿಂದೆ/ಪೋಗುತಿದೆ

ಪರಿಜನದ/ಭಾಗ್ಯವಡ/ವಿಗೆನಡೆಯು/ತಿದೆಸಪ್ತ

ಶರಧಿಪರಿ/ವೃತಧರೆಯ/ಸಿರಿಯಸೊಬ/ಗಙತ/ವಾಸಕ್ಕೆ/ಪೋಗುತಿದೆ/ಕೋ

ಎರೆವದೀ/ನಾನಾಥ/ರಾನಂದ/ವಡಗುತಿದೆ

ವರಮುನೀಂ/ದ್ರರಯಾಗ/ರಕ್ಷೆಬಲ/ವಳಿಯುತಿದೆ

ನಿರುತವೆಂ/ದೊಂದಾಗಿ/ಬಂದುಸಂ/ದಿಸಿನಿಂದ/ಮಂದಿನೆಱೆ/ಮೊಱೆಯಿಟ್ಟು/ದು

ಉದ್ಧಂಡ ಷಟ್ಪದಿ

ಕೇವಲ ಈ ಆರು ವಿಧಗಳಿಗೇ ಷಟ್ಪದಿಯ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿ ಉಳಿಯಲಿಲ್ಲ. ಬೇರೆ ಇನ್ನೊಂದು ಉದ್ಧಂಡ ಷಟ್ಪದಿ ಎನ್ನುವ ಪ್ರಕಾರವೂ ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂತು. ಅದರಲ್ಲಿಯೇ ಎರಡು-ಮೂರು ಕವಲುಗಳಾದವು. ಆದರೆ ಅದು ಅಷ್ಟೊಂದು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲಿಲ್ಲ. ಒಂದೆರಡು ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು.

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 4 ಗುರು

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 4  ಗುರು 

ಬಂದಳು/ಬಂದಳು/ಚಿನ್ನದ/ಚಿಗರೆಯ/ತೆರದಲಿ

ತಂದಳು/ತಂದಳು/ಕಣ್ಮಣಿ/ಸೊಬಗನು/ಸಿರಿಯಲಿ

ಚೆಂದವೊ/ಚೆಂದವೊ/ಈಜಗ/ಎನ್ನುತ/ಕುಣಿಯುತ/ಕುಣಿಸುತ/ಹಾಡಿದ/ಳು

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4

4 4 4 4 4 4 4 4

ಪರಿಣಾ/ಮದಕಣಿ/ಶಾಂತಿಯ/ನಿಧಿಭ/ಕ್ತಿಯಸಾ

ಗರುಮೇ/ಕೋನಿ/ಷ್ಟೆಯಹರ/ಗತಿಸಾ/ಮರ್ಥ್ಯದ

ತರುನೀ/ತಿಯಕಡೆ/ಉದಯಾ/ಗಾರಂ/ಪುಣ್ಯದ/ಪಂಜಂ/ಸತ್ಯದ/ಸದನಾ

ಈ ಉದಾಹರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ನಿಮಗಿಷ್ಟವಾದುದನ್ನು ಮೇಲಿಂದ ಮೇಲೆ ಹಾಡಿಕೊಳ್ಳಿ. ನೀವೇನಾದರು ಕವಿತೆ ಬರೆಯುವವರಾಗಿದ್ದರೆ, ನಿಮ್ಮಿಂದ ಅದೇ ಲಯದ ಕವಿತೆ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಪಂಡಿತರಿಂದ ತಿಣುಕಿ ಸೃಷ್ಟಿಯಾದುದಲ್ಲ; ಜನಪದರಿಂದ ಸಹಜವಾಗಿ ಸೃಷ್ಟಿಯಾದ ಛಂದೋಗಂಗೋತ್ರಿ! ಇದೇ ದೇಸಿ ಛಂದಸ್ಸಿನ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ.