ಲೊಕ್ಕಿಗುಂಡಿಯೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಗ್ರಾಮ ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಬಲಯುತ ವಾದ ಕೋಟೆಯಿಂದಾವೃತವಾದ ಮಹಾಗ್ರಾಮ. ಪುರಾತನ ಅಗ್ರಹಾರ ಕೂಡ. ಇಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯಗಳು, ಬಸದಿಗಳೂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿ ರಾರಾಜಿಸುತ್ತಿದ್ದುವು. ಈ ಸ್ಥಳ ಶಿಲ್ಪಕಲಾಕೃತಿಗಳ ಆಗರವಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು "ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಶಿಲ್ಪಕಲಾ ಮಕುಟಮಣಿ" ಎಂದು ಅನೇಕ ಆಂಗ್ಲ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಕೊಂಡಾಡಿದ್ದಾರೆ. 
ಇಲ್ಲಿನ ಆಡಳಿತವು ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ನಾನಾ ರಾಜವಂಶಗಳಿಗೆ ಸೇರಿತ್ತು. ಹೊಯ್ಸಳರು, ದೇವಗಿರಿಯ ಯಾದವರು, ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಇದನ್ನು ತಮ್ಮ ನೆಲೆವೀಡಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. (973 - 1189) ಇಲ್ಲಿ 1001 ದೇವಸ್ಥಾನ, 101 ಬಾವಿ, 101 ಶಿವಲಿಂಗಗಳಿದ್ದುವಂತೆ. ಇಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳು ಬಾದಾಮಿ, ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ದೇವಾಲಯಗಳಂತಿಲ್ಲ. ಅವುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದುದು ಕೆಂಪುಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಲ್ಲ. ಇವೆಲ್ಲದರ ರಚನೆ ಬಳಪದ ಕಲ್ಲಿನವು. ಇಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯ ಭವ್ಯತೆಯನ್ನು ಇಲ್ಲಿನ ಕಾಶಿ ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಾಲಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಇದು ಹೊಯ್ಸಳರ ಭವ್ಯತೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಇಲ್ಲಿನ ಒಳಾಂಗಣದ ಭಾಗ ಮೂಲತಃ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕಾಲದ್ದು. (ದ್ವಿಕೂಟ) ಇದನ್ನು ಇಲ್ಲಿಯ ಜನ ಕರಿದೇವರಗುಡಿ ಎನ್ನುವರು.
ಸಂದರ್ಶಕರಿಗೆ ಇದು ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆ. ಕುಂಚದಿಂದ ಕಾಗದದ ಮೇಲೆ ಮೋಡಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದಂತೆ ಇಲ್ಲಿ ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಮೋಡಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೈದುಂಬಿದ ಆನೆಗೆ ವಸ್ತ್ರ, ಆಭರಣ ತೊಡಿಸಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಂಬಗಳ ಮೇಲೆ ಸುಂದರಾಕೃತಿಯ 2 ನವಿಲುಗಳ ಚಿತ್ರಣವಿದೆ. ಭಗ್ನವಾದರೂ ಇದರ ಸೌಂದರ್ಯ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿಲ್ಲ. ಈ ಕಟ್ಟಡದ ಶಿಖರ ಔತ್ತರೇಯ ಮಾದರಿಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಸೂರ್ಯ ದೇವಾಲಯವೂ ಸಹ ಕಂಬದ ಕುಸುರಿಯ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಪ್ರಖ್ಯಾತ. 
ರನ್ನ ಕವಿಗ… ಮುಂದೆ ಓದಿ...